Het natuurpark
in een oogopslag
Omvang
gevestigd
Naturschutzgebiet naar
Plaats
Het natuurpark Bourtanger Moor ligt in de driehoek tussen het district Emsland, de graafschap Bentheim en de Nederlandse provincie Drenthe. Naast de districten en de provincie zijn ook de gemeenten Twist, Geeste en Wietmarschen, Meppen, Haren (Ems) en Emmen betrokken. Sinds de oprichting van het natuurpark in 2006 werken de leden samen aan de duurzame ontwikkeling van het gebied en het effectief benutten van het bestaande potentieel.
De natuurparkgemeenschappen:
Wonen en werken op het heideveld
De uitgestrekte hoogveengebieden in het noordwesten van Duitsland werden pas in de 17e eeuw bewoond. Alleen boeren die zich in de buitengebieden vestigden, gebruikten in de zomer de droge heidevelden om boekweit te verbouwen, als weiland voor vee en om de turf te gebruiken voor huisbrandolie. De Nederlanders hadden daarentegen de boekweitteelt al vervangen door veenlandbouw en een rendabele landbouwmethode voor hun veengebieden ontwikkeld. Hun belangstelling ging uit naar zwartveen, dat in huishoudens en bedrijven in steden als vervanger van vuur werd gebruikt vanwege de slinkende houtvoorraden. Om dit doel te bereiken, werden de heidevelden drooggelegd via een systeem van kanalen, sluizen en pompen. Na de eerste industriële veenwinning volgden landbouw en veeteelt op de nu bruikbare gronden.
Aan Duitse zijde was het vaak niet mogelijk om voort te bouwen op deze economisch bloeiende ontwikkeling. Het gebruik van de heide beperkte zich grotendeels tot het in brand steken van heide. Nadat het heideveld aan het oppervlak was drooggelegd, werd in het voorjaar de bovenste vegetatielaag verbrand. De as die hierbij vrijkwam, vormde een kortdurende meststof voor de boekweit, die daardoor weinig opbrengst opleverde. Hongersnoden en de ellende van de heidekolonies worden door kroniekschrijvers tot in de 18e eeuw beschreven. Door de eeuw heen steeds opnieuw beschreven.
Pas in de 19e eeuw werden de leef- en werkomstandigheden van de heidebewoners door overheidsingrijpen aanzienlijk verbeterd. De ontwatering van het heideveld via een kanalenstelsel naar Nederlands voorbeeld, de introductie van kunstmest en het bekalken van de bodem droegen hieraan in belangrijke mate bij. Deze maatregelen, die als Duitse hoogveencultuur worden beschreven, maakten zowel akkerbouw als veeteelt mogelijk en leverden behoorlijke opbrengsten op.
Moor verbindt: Twee culturen in het natuurpark
In het Nederlandse natuurpark ‘Bargerveen’ begon de herinvoering van het heidelandschap eind jaren zestig. Tegenwoordig biedt het heideveld weer ruimte aan een unieke flora en fauna. De veengebieden in Duitsland kenmerken zich daarentegen door ontginnings- en ontwateringsmaatregelen, die pas sinds de jaren negentig geleidelijk zijn afgebouwd. Hier zijn de eerste pogingen tot vernatting fascinerend. Ondanks deze contrasten is het heidelandschap verbindend: de idyllische architectuur van de veennederzettingen ontmoet de Duitse steden rondom het heidelandschap. “Ik!” ontmoet “Moin!”, “Koffie” ontmoet “Kaffee”, Nederland ontmoet Duitsland. De heide biedt ruimte aan twee werelden, aan een vriendschappelijke dialoog tussen culturen die door meer dan alleen de heide met elkaar verbonden zijn. Dwars door het natuurpark loopt de Duits-Nederlandse grens, met historische grensstenen en een aantrekkelijk fiets- en wandelpad langs de grens.
Bourtanger Moor: de fascinatie van een natuurgebied
Voordat het halverwege de 19e eeuw in cultuur werd gebracht, was het Bourtanger Moor het grootste aaneengesloten hoogveengebied van Centraal-Europa. Het ontstond oorspronkelijk als laagveengebied, dat na het einde van de laatste ijstijd, rond 10.000 v.Chr., ontstond. In de XNUMXe eeuw na Christus overstroomde het water overvloedig weilanden en valleien, waardoor de vegetatie werd verwoest. Ondoorlatende bodems zorgden ervoor dat regenwater zelfs op grotere hoogte niet kon wegstromen. Het water stopte het ontbindingsproces, plantenresten – vooral veenmossen – hoopten zich op en groeiden langzaam maar zeker uit tot een hoogveencomplex met een diepte van acht meter. Van Nordhorn tot Groningen strekte zich een groot hoogveengebied uit, ondoordringbaar, zonder bomen of struiken.
Vanaf de 18e eeuw werd het Bourtanger Moor commercieel gebruikt voor de veenindustrie en de landbouw. Tegenwoordig is het nog steeds een cultuurgebied. In het Internationale Natuurpark Bourtanger Moor zijn zowel bestaande, nog intacte hoogveengebieden te zien als veengebieden die zich na turfwinning in verschillende stadia van regeneratie bevinden. Veel gebieden zijn beschermd en vormen een uniek natuurlijk leefgebied. De voedingsarme bodems hebben het leven voor flora en fauna nooit gemakkelijk gemaakt, maar tot op de dag van vandaag gedijen en broeden gespecialiseerde soorten in het veen – in een uniek natuurgebied dat in Duitsland met uitsterven wordt bedreigd.
Onze heidevelden vervullen belangrijke functies: ze binden het schadelijke broeikasgas koolstofdioxide en vormen de leefomgeving voor zeldzame dieren en planten. Redenen om de heide te beschermen – en te renoveren waar deze is verwoest. Naast de typische plantensoorten zijn in sommige gebieden ook de complete inventaris aan zeldzame hoogveendieren te vinden: heikikkers, heilibellen, waterkevers, schietmotten, waterwantsen, muggen, vliegen en waterspinnen voelen zich hier thuis.
