TWI001 - Smokkelgebied

Smokkelen door de heide

Je ziet het niet, je voelt het niet en er is niemand die de reiziger tegenhoudt die wil oversteken: dat geldt tegenwoordig wel voor de Duits-Nederlandse grens, die hier vlak langs het fietspad loopt. En dat bleef nog vele jaren zo nadat deze grenslijn in 1764 voor het eerst door een internationaal verdrag werd vastgelegd. Pas in 1880 werd het leven ingewikkelder voor de mensen die in het grensgebied woonden, toen eerst het Duitse Rijk en daarna de Nederlandse buren invoerrechten gingen heffen. Zo ontstond bijna onvermijdelijk smokkelen. De toch al arme grensbewoners werden door de handelsbeperkingen afgesneden van hun economische achterland.
Rond 1900 bloeide de veehandel op: veel van het vee dat op de veemarkt van Neuenhaus werd verkocht, was afkomstig uit Nederland, waar de prijzen aanzienlijk lager lagen. Ook werd tabak heimelijk over de grens gesmokkeld, en niet alleen voor persoonlijk gebruik. Honderden tonnen van de ‘hete goederen’ uit Nederland werden aan Duitse zijde verwerkt in de Scholtenfabriek in Veldhausen.
Deze voorbeelden laten zien dat smokkelaars die de omgeving kenden, het makkelijk hadden in de eenzame en onbegaanbare heidevelden van de grensstreek. Vaak was het voor de douanebeambten onmogelijk om precies vast te stellen waar ze een potentiële smokkelaar op heterdaad betrapten: was hij al de grens over of niet? Vanaf 1903 hielpen elf ‘tussenstenen’ de ambtenaren zich beter te oriënteren. Tussen Rühlertwist en Hebelermeer stonden deze markeringen op bakstenen sokkels. Ze waren van veraf zichtbaar in het boomloze heidelandschap.
Volledige grensbewaking was echter nooit mogelijk. Na de Eerste en Tweede Wereldoorlog ontwikkelde smokkelen zich zelfs tot een ware massabeweging, omdat het voor veel gezinnen de enige manier was om te genieten van koffie, tabak en andere goederen die in Holland verkrijgbaar en veel goedkoper waren. In de ‘slechte jaren’ was het smokkelen van vrijwel elk product winstgevend: goede boter, oude jenever, echte koffiebonen en zelfs hele varkens werden in het geheim via de heidevelden uit Nederland gesmokkeld.